بازدیدهایی که دلار نمی شوند
با فناوری: تصمیم گوگل برای پیشرفت الگوریتم های شناسایی موقعیت مکانی، می تواند درآمد یوتیوبرهای فارسی زبان را به صورت شایان توجهی کم کند. آیا این تصمیم یوتیوب فارسی را وارد فاز تازه ای از دگرگونی خواهد کرد؟
تینا مزدکی _ فیلترینگ یوتیوب در ایران، ناخواسته به مجالی برای تولیدکنندگان محتوای فارسی تبدیل گشته بود. کاربران ایرانی با استفاده از VPN، از نگاه سیستم تبلیغاتی گوگل بعنوان کاربرانی از کشورهایی تبلیغاتی مثل آلمان و آمریکا شناسایی می شدند. نتیجه این تغییر، نمایش تبلیغات گران قیمت سطح اول (Tier 1) برای کاربران، درآمد دلاری کانال های فارسی و ایجاد یک اکوسیستم نسبتاً پایدار از یوتیوبرها شد. اکوسیستمی که از مستند و آموزش گرفته تا سرگرمی و چالش، به سرعت رشد کرد و یوتیوب فارسی را شکل داد.
آن چه در جدول زیر آورده شده، وضعیت مشترکان (سابسکرایبر) برخی از کانال های مشهور یوتیوب فارسی تا ۲۲ دسامبر ۲۰۲۵، (۱ دی ۱۴۰۴) است.
وضعیت کانال های فارسی زبان تا ۲۲ دسامبر ۲۰۲۵
نام یوتیوبر / کانال
تعداد دقیق سابسکرایب
نوع محتوا
اشکان صادقی (Ashkan Sadeghi)
۴.۱۵ میلیون
آشپزی
فرش دانیال (Fresh Danial)
۱.۹۶ میلیون
سرگرمی
رضا قهرمانلو (Raza)
۱.۸۹ میلیون
سرگرمی
پوریا پوتک (Putak)
۱.۱۴ میلیون
سرگرمی
فرشاد سایلنت (Farshad Silent)
۸۴۷ هزار
سرگرمی
میا پلیز (Mia Plays)
۷۸۴ هزار
سرگرمی
کومان (Kouman)
۷۷۵ هزار
سرگرمی
آریا کئوکسر (Aria Keoxer)
۷۵۶ هزار
گیمینگ و استریم
مدگل (MadGal)
۶۷۶ هزار
سرگرمی و موسیقی
سوگنگ (SoGang)
۶۷۲ هزار
سرگرمی
همه چیز خوب پیش می رفت تا این که چندی پیش برخی از همین یوتیوبرها از احتمال کاهش درآمد خود خبر دادند، کاهش درآمدی که بنابراین شناسایی کاربرانی بود که از ایران، با آی پی کشورهای دیگر ویدئو می دیدند.
حالا ورق برگشته است. گزارش ها نشان میدهد گوگل با بروزرسانی گسترده الگوریتم های شناسایی موقعیت مکانی و استفاده از داده های عمیق تر، در عمل VPNها را بی اثر کرده و ترافیک ایران را با دقت بالا تشخیص می دهد. نتیجه؟ حذف تبلیغات برای کاربران داخل ایران و سقوطی که برخی آنرا تا ۹۰ درصد کاهش درآمد یوتیوبرهای فارسی زبان برآورد می کنند. تصمیمی که می تواند یوتیوب فارسی را وارد مرحله ای تازه، سخت و سرنوشت ساز کند.
هدف حقیقی گوگل چیست؟ آرین اقبال کارشناس امنیت شبکه توضیح می دهد که هدف گوگل بالا بردن بازدهی سیستم تبلیغاتی اش (Google Ads) است. گوگل از تبلیغ دهنده پول می گیرد و باید گزارش دهد که چند درصد از نمایش ها به خرید منجر گردیده است. طبیعتاً کاربرانی که در کشورهای تحت تحریم (مثل ایران، کوبا و کره شمالی) هستند، قدرت خرید بین المللی ندارند و نمایش تبلیغ به آنها منجر به خرید نمی گردد. این مورد بازدهی کل سیستم گوگل را پایین می آورد. بنابراین، گوگل تصمیم گرفت به هر کاربری که هویت ایرانی اش احراز شده، اصلاً تبلیغ نشان ندهد تا نرخ تبدیل (Conversion Rate) خودرا برای تبلیغ دهندگان بالا ببرد.
حالا گزارش ها از آن حکایت می کند که گوگل با بروزرسانی زیرساخت های شناسایی موقعیت مکانی، در عمل کارآمدی VPNها را در شناسایی موقعیت مکانی خنثی کرده است. این الگوریتم جدید به معنای شناسایی دقیق ترافیک ایران و احتمالاً به تبع آن، سقوط آزاد ۹۰ درصدی درآمد یوتیوبرهای فارسی زبان است. حالا دیگر در عمل بازدید کاربر از داخل ایران هیچ ارزشی نه برای یوتیوب و نه برای کانال یوتیوبرها دارد.
آرین اقبال، کارشناس امنیت شبکه این کارشناس امنیت شبکه می گوید: « در ابتدا، فیلترینگ داخلی بطور عجیبی به نفع یوتیوبرهای ایرانی به اتمام رسید. کاربران به سبب فیلترینگ ملزم به استفاده از VPN بودند و با تغییر آی پی، گوگل آنها را بعنوان کاربرانی از آلمان، هلند یا آمریکا شناسایی می کرد. چون هزینه تبلیغات در این کشورها خیلی گران است، درآمد دلاری یوتیوبرهای فارسی زبان به شدت رشد کرد. اما حالا وضعیت تغییر کرده است؛ گوگل با استفاده از هوش مصنوعی و دیتای عظیمی که دارد (زبان کیبورد، لوکیشن گوشی، شبکه های موبایلی ایران و... ) هویت حقیقی یوزر را تشخیص می دهد و می فهمد که فرد در حقیقت در ایران است. نتیجه این شده که درآمد یوتیوبرهای داخل ایران به شدت افت کرده است، چون بازدیدهای آنها دیگر «تجاری» محسوب نمی شود.»
فناتحریم و داستانی که ادامه دارد بگفته اقبال، این مورد بهیچ وجه جدید نیست؛ او می گوید: « ریشه ی این چالش ها به سال ۱۴۰۰ بازمی گردد که ما آن زمان اصطلاح «فناتحریم» را برای آن به کار بردیم. در آن مقطع، شرکت گوگل تصمیماتی گرفت که ضربه سنگینی به راه های دور زدن تحریمها و فیلترینگ وارد کرد. ما بعنوان کشوری که همزمان تحت تأثیر فیلترینگ داخلی و تحریم های خارجی هستیم، مجبور بودیم از مهارتهای پیچیده ای برای دسترسی به سرویسهای بین المللی استفاده نمائیم، اما گوگل با اقداماتی، این مسیرها را مسدود کرد.»
او توضیح می دهد که این «فناتحریم» در دو سطح رخ داد: سطح اول، تحریم های ناشی از مصوبات «اوفک» (OFAC) بود که زیرساخت هایی مثل گوگل کلاد (GCP)، فایربیس، اندروید استودیو و بطور کلی اکوسیستم اندروید را تحت تأثیر قرار داد. سطح دوم نیز مستقیماً بر پلت فرم یوتیوب و سیستم تبلیغاتی آن متمرکز شد.
حالا این پرسش پیش می آید که محدودیت زیرساخت های ابری گوگل برای ایران، چه تفاوتی با تحریم های معمول داشت؟
تفاوت اصلی در اینست که گوگل کلِ دیتاسنتر و زیرساخت خدمات ابری اش را برای ما تحریم کرد. در حالت عادی، ممکنست صاحب یک وب سایت یا سرویس تصمیم بگیرد به کاربران ایرانی خدمات ندهد، اما در اقدام گوگل، دیگر فرقی نمی کرد که صاحب وب سایتِ مقصد با ایران مشکلی دارد یا خیر. حتی اگر صاحب سرویس مخالف تحریم بود، چون پلت فرم کلاد گوگل برای ایران بسته شده بود، ما نمی توانستیم آن سرویس را مشاهده نماییم. خیلی از کسب وکارهای دنیا به سبب هزینه ی پایین از گوگل کلاد استفاده می نمایند و وقتی گوگل این زیرساخت ما را مسدود کرد، دسترسی ما به سرویسهای غیرتحریمی هم قطع شد. آرین اقبال، کارشناس امنیت شبکه او در جواب این پرسش که گوگل چطور کاربران ایرانی که از ابزارهای تغییر آی پی (VPN) استفاده می نمایند را شناسایی می کند توضیح می دهد: « کاربری که بصورت عادی وارد یوتیوب می شود، مبدأ، کشور (Country) و آی پی او بطورکامل مشخص است. اما برای کاربر ایرانی که از ایشان پی ان استفاده می کرد، این ماجرا برای گوگل مقداری پیچیده تر بود؛ به همین خاطر گوگل آغاز به شناسایی وی پی ان ها کرد. شناسایی وی پی ان ها بصورت کلی امکان دارد، چونکه آی پی هایی که ما داریم مشخص است که متعلق به «دیتاسنتر» است یا آی پی کاربر عادی. بنابراین، خیلی از پلت فرم ها (مانند اتفاقی که اخیراً در توئیتر هم افتاد) می توانند تشخیص دهند که فلان کاربر از آی پی دیتاسنتر آمده و پس حتما وی پی ان زده است. برخی وی پی ان ها که بطورکامل شناخته شده هستند و تمام دنیا آنها را می شناسند. برخی دیگر نیز وی پی ان های شخصی یا شرکتی هستند و به اندازه دیگران شناخته شده نیستند، اما چون کاربر دارد از آی پی دیتاسنتر بهره می برد، مالک آن پلت فرم می تواند موضوع را تشخیص دهد. در کل میتوان با تقریب خوبی حدس زد که کاربر پشت وی پی ان است چون آی پی دیتاسنتر برای پلت فرم ثبت می شود.»
بگفته این کارشناس، اغلب پلت فرم ها از همین روش استفاده می نمایند، اما دسترسی گوگل خیلی بالاتر است و فقط به این تکنیک بسنده نمی نماید. گوگل از مهارتهای دیگری مانند «منطقه زمانی» (Time Zone)، لوکیشن (که گوگل به آن دسترسی دارد) و «تلفنی سرویس» (Telephony Service) که روی گوشیهای اندروید وجود دارد استفاده می نماید. مالکیت گوگل بر سیستم عامل اندروید سبب می شود حجم خیلی زیادی از اطلاعات دیگر، فراتر از آی پی و منطقه زمانی، در اختیار داشته باشد؛ بدین سبب گوگل اطلاعات خیلی زیادی برای شناسایی وی پی ان ها دارد.
با این وجود، تعدادی از کاربران گزارش می دهند که هنوز در یوتیوب تبلیغات می بینند؛ اقبال در این زمینه توضیح می دهد: «علت این که تعدادی کاربران هنوز تبلیغ می بینند، به خطای همین سیستم بازمی گردد. به زبان ساده، اگر من همین حالا یک آی پی جدید، یک سرور جدید یا یک VPS دیگر تهیه کنم و وی پی ان خودرا به آن منتقل کنم، گوگل دیگر آنرا شناسایی نمی نماید. این وضعیت تا زمانی ادامه پیدا می کند که آن آی پی باردیگر توسط گوگل شناسایی و در فهرست سیاه (Blacklist) قرار بگیرد. این مدت زمان بستگی مستقیمی به «میزان استفاده» و «تعداد کاربران» دارد. بعنوان مثال، وی پی ان شخصی که تنها چند نفر از آن استفاده می نمایند، چون تعداد کاربرانش کم است، دیرتر شناسایی می شود و ممکنست حتی تا یک سال هم طول بکشد. اما وی پی ان هایی که چندین هزار یا چندین صد هزار نفر از آنها استفاده می نمایند، خیلی سریع شناسایی می شوند و ممکنست حتی طی یک یا دو هفته در فهرست سیاه قرار بگیرند.»
او علت دیگر را نشتی برخی وی پی ان ها عنوان می کند و می گوید: « علاوه بر تعداد کاربر، تعدادی از وی پی ان ها دارای «نشتی» (Leak) هستند؛ بطورمثال DNS آنها نشتی دارد. در چنین حالتی، ما سرویس گوگل را از راه CDNهایی دریافت می نماییم که گوگل مخصوص همین منطقه (ایران) ارایه کرده است و از این طریق، گوگل خیلی آسان تر هویت کاربر را شناسایی می کند. بنابراین، برخی وی پی ان ها به سبب نشتی فنی و برخی دیگر فقط به سبب حجم بالای کاربرانی که گوگل بسادگی ایرانی بودن آنها را تشخیص می دهد، مسدود و بایکوت می شوند.»
کاربرانی که همچنان تبلیغات را مشاهده می کنند، در حقیقت «داده های پرت» (Outlier) محسوب می شوند؛ یعنی یا سرور آنها خیلی جدید است و یا نحوه ی استفاده شان از یوتیوب بگونه ای است که هنوز تحت نظارت دقیق و «زیر ذره بین» قرار نگرفته اند و این مورد بطورکامل به میزان و نحوه ی استفاده بستگی دارد. آرین اقبال، کارشناس امنیت شبکه
اقبال، کارشناس امنیت شبکه در جواب این پرسش که با این اقدام گوگل چه تهدیدی در انتظار یوتیوب فارسی است، می گوید: « این اتفاق تازه افتاده است و تأثیرات آن احتمالا در بین مدت (سه تا شش ماه آینده) خودرا نشان خواهد داد. زمانیکه تولیدکنندگان محتوا متوجه شوند درآمدشان به شدت افت کرده و دیگر توجیه اقتصادی ندارد، کیفیت محتوا کاهش پیدا می کند. خیلی از یوتیوبرها با این درآمد، تجهیزات می خریدند و تیم تشکیل می دادند؛ وقتی این درآمد قطع شود، تیم ها از هم می پاشند و کیفیت ویدئوها افت می کند. سرانجام، این مورد منجر به «مرگ تدریجی یوتیوب فارسی» یا دست کم افت شدید آن می شود، مگر این که راه حل جدیدی برای دور زدن این سیستم هوشمند پیدا شود.»
یوتیوب فارسی در آستانه یک دگردیسی الزامی است؟ البته گفتنی است که همه این کانال ها در یک دسته قرار نمی گیرند. گزارش ها نشان میدهد یوتیوبرهایی که محتوای بصری و بدون کلام تولید می کنند، به سبب داشتن مخاطبانی از سراسر دنیا، کمترین صدمه را از این تغییرات خواهند دید. براستی، اولین راهبرد محتواسازان در برخورد با انسداد درآمدهای AdSense، تغییر رویکرد از «تولید محتوای مورد پسند کاربر ایرانی» بسمت «تولید محتوای بین المللی» است.
بنابراین، الگوبرداری از موفقیت کانال هایی از این دست نشان میدهد که حذف کلام و اتکا بر استانداردهای بصری و ASMR، مرزهای جغرافیایی را از میان برداشته و ایجاد درآمد ارزی را تضمین می نماید. در این مدل، یوتیوبر با جذب مخاطب از بازارهای با ارزش تبلیغاتی بالا، حتی با تعداد بازدید کمتر، به درآمدهای چند برابری دست می یابد؛ هرچند این مهاجرت، هویت ایرانی را در محتوا کمرنگ می کند.
برای دیگر یوتیوبرهایی که محتوای آنها با زبان فارسی است و اغلب مخاطبانشان از داخل ایران هستند، یوتیوب از یک منبع درآمد تبلیغاتی مستقیم به یک رسانه برای «جذب اسپانسر» و «درآمد مستقیم» تغییر ماهیت خواهد داد. در این شرایط، احتمال می رود یوتیوبرها بسمت قراردادهای اسپانسرشیپ، همکاری در فروش (Affiliate Marketing) و فروش محصولات اختصاصی (Merch) حرکت کنند که از نظر قوانین یوتیوب ایرادی ندارد. در این پارادایم جدید، یوتیوبر با معرفی محصولات شرکت های در دسترس کاربران داخلی یا فروش پکیج های مختلف، مستقیماً از قدرت خرید مخاطب خود بهره می برد.
آرین اقبال نیز این طور توضیح می دهد: « کانال هایی که با کاهش درآمد روبرو شده اند، باید به سراغ روش های دیگر ایجاد درآمد بروند. «جذب اسپانسر» و «دونیشن» (حمایت مالی داوطلبانه) همچون ارزشمندترین و آبرومندترین روش های کسب درآمد هستند که مبالغ قابل توجهی را نیز نصیب تولیدکننده می کنند. تولیدکنندگان محتوا باید با استفاده از مهارتهای جدید، مسیر خودرا پیش ببرند.»
با این وجود، این مسیر نیز با چالش های جدی روبه روست. مشکل اصلی اینجاست که برندهای داخلی ممکنست به سبب فیلترینگ یا کاهش قدرت خرید، بودجه های کمتری را به این فضا اختصاص دهند. اگر به سناریوی رفع فیلتر نیز فکر نماییم که خیلی بعید به نظر می آید، به دلیل تحریم های ایالات متحده مقابل ایران، این احتمال وجود دارد که درخواست های تبلیغاتی از داخل ایران حتی در صورت عدم فیلترینگ، مورد تایید سیستم های مالی گوگل قرار نگیرد.
در کل این موضوع، دلیلی نمی شود که یک یوتیوبر محتوای خودرا تغییر دهد یا فعالیتش را متوقف نماید. یوتیوبرها می توانند از منابع دیگری درآمد کسب کنند. فرض کنید شناسایی وی پی ان توسط گوگل سخت نمی شد یا اصلاً فیلترینگ یوتیوب در ایران برداشته می شد؛ در هر دو حالت، با عنایت به تحریم های گوگل مقابل ایران، باز هم پولی از راه تبلیغات به یوتیوبرها تعلق نمی گرفت. توقف فعالیت به سبب قطع این مسیر درآمدی، شباهت زیادی به پدیده «کاسبان تحریم» دارد؛ یعنی کسانیکه تمایل دارند فیلترینگ باقی بماند تا از راه دور زدن آن و نمایش تبلیغات گران قیمت خارجی درآمد کسب کنند. آرین اقبال، کارشناس امنیت شبکه
آرین اقبال در مورد ارتباط اقدام اخیر گوگل با تحریمها، توضیح می دهد: « این اتفاق مستقیماً به خاطر تحریم نیست. این یک تصمیم تجاری (Business Decision) است که گوگل برای بالا بردن بازدهی سرویس خود و ارایه خدمات بهتر به تبلیغ دهندگان اتخاذ نموده است. از دیدگاه تجاریِ گوگل، وقتی نمایش تبلیغ برای این دسته از کاربران منجر به سود مالی نمی گردد، دلیلی برای ارایه این خدمات وجود ندارد. همینطور از منظر گوگل، تولیدکنندگان محتوای فارسی نیز به سبب قرار گرفتن در زمره تحریمها، نباید دریافتی مالی داشته باشند.»
با این وجود اقبال در جواب این پرسش که آیا امکان تغییر این وضعیت و عقب نشینی گوگل از این تصمیم وجود دارد می گوید: «این وضعیت به خودیِ خود به حالت نرمال بازنمی گردد؛ براستی، وضعیت فعلی حالتِ نرمال و اصلی مدنظر گوگل است. گوگل تنها هر از چند گاهی الگوریتم های خودرا بهبود می دهد تا شناسایی هویت کاربران دقیق تر صورت گیرد. من معتقدم تا وقتی که مشکل کشور با جهان حل نشود، این چالشی است که ما همواره با آن روبرو خواهیم بود. این وضعیت به حالت عادی برنمی گردد، مگر این که گروهی از اکتیویست ها، فعالین حقوق بشر و چهره های سیاسی قضیه را بصورت جدی پیگیری کنند و بتوانند تغییری در این روند بوجود آورده و به نتیجه ای برسانند. بدون چنین فشارهای خارجی و تبادل نظر های سطح بالا، نباید انتظار تغییری در سیاستهای فعلی گوگل داشت.»
آن چه امروز در یوتیوب فارسی شاهد می باشیم، نه یک فروپاشی، بلکه یک «دگردیسی اجباری» است. شاید بزودی عصر اتکا بر درآمدهای غیرفعال AdSense از راه بازدیدهای داخلی به پایان رسیده و صنعت محتوا در ایران وارد فاز جدیدی از پختگی شود. در چنین شرایطی تولیدکنندگان محتوا باید میان دو مسیر انتخاب کنند: یا با حذف زبان و کلام، به شهروندانی جهانی در دنیای «Silent Content» تبدیل شوند، یا با ارتباط با مخاطب ایرانی، مدلهای اقتصادی نوین مبتنی بر اعتماد و فروش مستقیم را جایگزین دلارهای یوتیوب کنند.
ظاهرا موفقیت در این فضای جدید تنها در گروی «تعداد بازدید» نیست، بلکه در گروی «استراتژی» است. یوتیوب فارسی ثابت کرده است که در سخت ترین شرایط، خلاقیت است که راهی برای بقا پیدا می کند؛ حتی اگر این راه از میان پیچیده ترین الگوریتم ها بگذرد.
بطور خلاصه، وضعیت کانال های فارسی زبان تا ۲۲ دسامبر ۲۰۲۵ نام یوتیوبر / کانال تعداد دقیق سابسکرایب نوع محتوا اشکان صادقی (Ashkan Sadeghi) ۴.۱۵ میلیون آشپزی فرش دانیال (Fresh Danial) ۱.۹۶ میلیون سرگرمی رضا قهرمانلو (Raza) ۱.۸۹ میلیون سرگرمی پوریا پوتک (Putak) ۱.۱۴ میلیون سرگرمی فرشاد سایلنت (Farshad Silent) ۸۴۷ هزار سرگرمی میا پلیز (Mia Plays) ۷۸۴ هزار سرگرمی کومان (Kouman) ۷۷۵ هزار سرگرمی آریا کئوکسر (Aria Keoxer) ۷۵۶ هزار گیمینگ و استریم مدگل (MadGal) ۶۷۶ هزار سرگرمی و موسیقی سوگنگ (SoGang) ۶۷۲ هزار سرگرمی همه چیز خوب پیش می رفت تا اینکه مدتی پیش تعدادی از همین یوتیوبرها از احتمال کاهش درآمد خود خبر دادند، کاهش درآمدی که بدین سبب شناسایی کاربرانی بود که از ایران، با آی پی کشورهای دیگر ویدئو می دیدند. او علت دیگر را نشتی برخی وی پی ان ها عنوان می کند و می گوید: علاوه بر تعداد کاربر، بعضی از وی پی ان ها دارای نشتی (Leak) هستند؛ بطورمثال DNS آنها نشتی دارد. با این وجود اقبال در جواب این پرسش که آیا امکان تغییر این وضعیت و عقب نشینی گوگل از این تصمیم وجود دارد می گوید: این وضعیت به خودیِ خود به حالت نرمال بازنمی گردد؛ براستی، وضعیت فعلی حالتِ نرمال و اصلی مدنظر گوگل است.
منبع: با فناوری
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب